Hoe ziet leiderschap eruit binnen zelfsturing? En is leiderschap niet al snel een verkapte vorm van hiërarchie? Terecht dat dit soort vragen steeds meer gesteld worden. Leiderschap speelt namelijk een cruciale rol in een zelfsturende organisatie. Zonder leiderschap valt elke organisatie uiteindelijk om.
Een van de uitdagingen in een hiërarchische organisatie is dat van leidinggevenden ook leiderschap wordt verwacht. Geen makkelijke taak en niet elke leidinggevende heeft dit van nature in zich. Vandaar de vele leiderschapsprogramma’s. Zelf zijn we sterk voorstander van leiderschapsprogramma’s. Ze kunnen leiden tot mooie processen van zelfinzicht en persoonlijke ontwikkeling. Maar dat geeft helaas geen enkele garantie dat leiderschap in het bedrijf ook verbetert. Vaak zie je dat de hiërarchische structuur van de organisatie hierin een beperkende factor is. De kans bijvoorbeeld dat jij als leidinggevende overruled wordt in jouw idee of besluit is zeer aanwezig. Nog vaker komt het voor dat het zolang duurt voordat een idee tot uitvoer kan komen omdat meerdere echelons hun zegje erover moeten doen, dat het momentum al lang voorbij is.
In een zelfsturende organisatie wordt leiderschap meer overgelaten aan het natuurlijke groepsproces.
Binnen elke groep zijn er mensen die boven komen drijven door de ideeën die ze hebben en het lef om deze ideeën ook uit te voeren. Als dit gepaard gaat met visie en verantwoordelijkheidsgevoel praat je al snel over ondernemend leiderschap. In een zelfsturende organisatie krijgen deze mensen de ruimte en vrijheid om hun leiderschap te tonen.
Hoe zorg je ervoor dat dit proces van natuurlijk leiderschap niet opnieuw leidt tot een statische hiërarchische organisatievorm? Dat doe je door vast te blijven houden aan de processen en afspraken die gemaakt zijn om zelfsturing in stand te houden, zoals bijvoorbeeld afspraken hoe je tot een besluit komt. Het is verleidelijk om in sommige gevallen deze afspraken los te laten. Maar iedereen dus ook deze natuurlijke leiders hebben zich te houden aan de afspraken en de processen. Het adviesmodel is hierbij een goed voorbeeld. Voordat een besluit genomen kan worden over een nieuw idee, moet de inbrenger minimaal twee experts en twee betrokkenen om advies hebben gevraagd. Daarna dient hij een voorstel in bij de betrokkenen. Als er zwaarwegende bezwaren zijn dan is hij verplicht om de bezwaren aan te horen. Daarna mag hij pas een besluit nemen. Een simpele afspraak om kennis en ervaring vanuit alle hoeken mee te laten tellen en daarmee de principes van zelfsturing te waarborgen.
We hebben vele mooie voorbeelden gezien van natuurlijk leiderschap binnen zelfsturing. Van mensen van wie je het verwacht, maar zeker ook van mensen van wie je het niet verwacht. De principes van zelfsturing bieden namelijk ook ruimte aan de stille krachten, de inhoudelijke experts, de jonge honden, de klagers, enz.
Dit kan omdat een van de basis principes is dat iedereen over informatie en kennis beschikt die van belang kan zijn voor het bedrijf en dus serieus gehoord moet kunnen worden.
